Akım (I) Birimi: Amper (A) Ampermetre ile ölçülür Gerilim (V) Birimi: Volt (V) Voltmetre ile ölçülür Direnç (R) Birimi: Ohm (Q) Ohmmetre ile ölçülür
Akım - Gerilim ve Direnç ölçen aletlerin genel adı AVOmetre - Multimetre olarak da bilinir.
Elektrik çarpması
Elektrik yangını
Elektrik yanıkları
Düşme
** Elektrik yangınları E sınıfıdır ancak bizim mevzuatımızda yoktur bizde A,B,C,D ve F var Elektriğin Zararlarından Korunma Yolları
Topraklama (en önemli ve en iyi)
Yalıtma
Basılan yerin yalıtılması Küçük gerilim kullanma Kaçak akım rölesi
Güvenlik Transformatörü (1 adet cihaz)
Eğitim
Sıfırlama (en etkisiz-kullanma)
Topraklama; tüm prizlerden bahçede gömülü bakır çubuk veya plakaya hat çekilmesidir (bilinçli yapılan kısa devredir)
Sıfırlama; elektrikli makina ve araçların gövde kısımlarının (yani şaselerinin) nötr iletkenine bağlanmasıdır.
Klemens: Bağlantı-tutturma elemanı: mandal
Sigorta; akım sınırlayan devre elemanıdır.Kısa devrenin şebekeye zarar vermesini engeller.
Sigorta elektrik çarpmalarından ve statik elektriğin kötü etkilerinden korumaz.
Elektrik çarpmadan en fazla adaleleretkilenir
Nemlendirme (madenlerde,...) Topraklama
İyonizasyon (kimyasal yöntem)
Petrol tankerlerinin arkasındaki zincirleri, parlayıcı ve patlayıcı depolarının girişindeki plakalar bu amaçla kullanılır.
Elektrik ile çalışanlara Yalıtkan-Elektrikçi bareti (B sınıfı), yalıtkan eldiven ile yalıtkan ayakkabı (KKD) verilir.
Statik elektriğe karşı ise antistatik-iletken ayakkabı verilir KKD olarak.
Antistatik ayakkabı = İletken ayakkabı, Antistatik ayakkabı=Yalıtkan ayakkabı
Küçük gerilim < 42 V Tehlikesiz gerilim < 50 V
Tehlikeli ve tehlikesiz gerilimin sınır değeri 50 V
Alçak gerilim < 1000 V (1000v ve altı)
Yüksek gerilim > 1000 V
Alçak ve yüksek gerilimin sınır değeri 1000 V
İnsanlar 0,01 mA'den itibaren akımı hisseder.
Güvensiz-Tehlikeli akım sınırı 8 mA
Öldürücü akım sınırı 50 mA
Akımın geçtiği yol
Akıma maruz kalma süresi
Akımın büyüklüğü
Gerilimin büyüklüğü
Akımın-gerilimin cinsi (AC-DC)
Çarpılan akım AC ise frekansı
Çarpılanın vücut direnci (elektriksel)
Çarpılma anında bulunulan zeminin durumu (kuru, ıslak, nemli, ...)
Kapalı alanlarda DC kaynak makinesi kullanılmalıdır.
Kaynak makinelerinin boşta çalışma anma değerleri 80 V (DC) ve 110 V (AC).
İnsan vücudunun direnci, temas yerindeki derinin direnci ile vücudun iç direncinden oluşur. Derinin direnç değeri, temas yerindeki derinin durumuna göre bir kaç yüz Q ile bir kaç milyon Q arasında değişir.
Elektrik çarpması ile temas yerindeki derinin delinmesi halinde geçiş direnci birdenbire düşer, geriye vücudun iç direnci kalır.
Kuru ve nasırlı derilerin direnci yüksek, ince-rutubetli-sıyrılmış derilerin dirençleri ise düşüktür.
Koruyucu ayırma; özellikle seyyar el aletlerinde başvurulan bir yöntemdir. 500 volta kadar olan çalışmalarda (özellikle şantiyelerde) rahatlıkla kullanılabilen birebir tabir edilen bir transformatör yardımıyla elde edilen küçük gerilim veya akımda çalışma şeklindeki bir önlemdir.
Yüksek gerilim tesisatı üzerinde herhangi bir çalışmaya girişmeden önce, tesisat gerilimsiz durumu getirilmelidir
Gerilimsiz duruma getirdikten sonra gerilim yokluğunu kontrol edilmelidir
Topraklama-kısa devre etme işlemi çalışılacak yerde, burası ile akım kaynağı arasında yapılmalıdır.
Çalışılan tesisatın birden çok kaynaktan ring hatlarla beslenmesi halinde iki taraftan da topraklama ve kısa devre uygulanmalıdır.
Elektrik iç tesislerinde 32 Amperin üstündeki sigortalar en az bir şalter veya anahtar ile kontrol altına alınmalıdır.
Gerilim dışı bırakılmalı,
Gerilim yokluğu kontrol edilmeli,
Sigorta gerilim dışı bırakılamıyorsa, kesicilerle devrenin kesilmesi sağlanmalı
Cisimlerin birbirlerine sürtünmeleri veya temasları sonucu elektron veya proton akışı sonucu meydana gelen durağan enerjiye statik elektrik adı verilir.
Kapasitif boşalma: biriken enerjinin aniden ortaya çıkmasıdır.
Bakım-onarım çalışmalarında çok önemlidir, dikkate alınmalıdır.
Yer altı kablolarında yapılacak bir işlemde, elektrik kesilmesinden hemen sonra Kapasitif Boşalmayı temin için, üzerinde çalışılması gereken kabloların bütün iletkenleri kısa devre edilmeli ve topraklanmalıdır.
Sabit işletmelerde : 1 yıl
Hareketli-yer değiştirebilen işletmelerde : 6 ay Elektrik üretim, iletim, dağıtım tesisleri : 2 yıl Enerji nakil ve dağıtım hatları : 5 yıl Paratonerler : 1 yıl
Elektrik iç tesislerinde Gerilim altındaki kısımların dokunmaya karşı alternatif akımda 50Vve
doğru akımlı bölümlerinin gerilimi 120V'dan yukarı olan devreler, yalıtılmış olmalı yada
doğrudan doğruya dokunmaya karşı korunmuş olmalıdır. **Tehlikeli gerilim değerleridir
Kaçak akım rölesi= Kaçak akım koruma anahtarı
Kullanılması zorunlu,
Tesisatın girişine, sigortalardan önce takılır,
Tesisata giren ve çıkan akımların arasındaki farka göre çalışır,
Sınır değeri 30 mA'dir. Dairelerde kullanılan için.
Yangın yönetmeliği gereği, toplam topraklama kaçak akımı: 300 mA
Atmosferde doğal elektriklenme sonucu bulutla yer arasında bir elektrik boşalmasına yıldırım adı verilir.
Alçak gerilim tesislerinde dolaylı dokunmaya karşı önemli ve en çok uygulanan, hata akımı ile faaliyete geçen devre elemanları ile sağlanan koruma yöntemi; beslemenin otomatik olarak kesilmesi yöntemidir.
Elektrikli el aletleri nemli-ıslak yerlerde küçük gerilime (24V-42V) bağlanmalıdır.
Elektrikli el aletleri, topraklı hatlarda ve topraklı prizlerle kullanılmalıdır.
Madenlerde ocak içi aydınlatma için en çok 24V olmalıdır.
Laboratuvar, atölye, fabrika gibi yerlerde kullanılan makine ve cihazların ayrı ayrı durdurma düzenekleri ve tamamını durdurabilecek şalter düzenekleri olmalıdır Makine, tezgah ve cihazların çalıştırma düğmeleri yeşil, durdurma düğmeleri kırmızı renkte olmalıdır. Kollu ve çevirmeli şalterlerde 1 ve 0 konumu etiketlenmelidir.
Elektrik ile ilgili fen adamlarının yetki ve sorumlulukları hakkında yönetmelik hükümlerine göre ehliyetli elektrikçiler 3 guruba ayrılır.
Grup: 3-4 yıl yüksek teknik öğrenim görenler,
Grup: 2 yıl yüksek teknik öğrenim görenler ile ortaokuldan sonra 4-5 yıl mesleki ve teknik öğrenim görenler,
Grup: Lise mezunlarından 1 yıl bakanlıkların açtığı mesleki teknik kursları başaranlar ile 3308 sayılı Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kanununun öngördüğü kursları bitirip, USTALIK belgesi alanlar
Elektrik ile ilgili fen adamlarının yetki ve sorumlulukları hakkında yönetmelik hükümlerine göre
ehliyetli elektrikçiler yetkileri | |||
l.Grup | 2.Grup | 3.Grup | |
Proje (iç tesis) | 50 kW | 30 kW | 16 kW |
Yapım (iç tesis) | 1500kW 400V | 1250kW 400V | 500kW 400V |
işletme ve Bakım | 1500kW (36kV'a kadar) | 1000kW (36kV'a kadar) | 500kW (36kV'a kadar) |
Tevzi tabloları için
Çalışanların erişebileceği yerlerde bulunanların kontrol tertibatı ile benzeri tesisat, kilitli dolap veya hücre içinde olmalı
Metal gövdesi ile diğer gerilim altında olmayan metal bölümleri detopraklanmalı Sigorta, şalter ve anahtarların üzerine, kumanda ettiği yeri gösteren etiketler bulunmalı Tozlu ve nemli yerlerde tamamen sızdırmaz biçimde kapalı dökme demir ya da çelik saçtan yapılmalı
Tevzi tablolarının önünde yalıtkan paspas bulunmalıdır.
Daima kilitli olmalı ve yetkili personelden başkasının ulaşımı ve müdahalesi engellenmelidir.
** Parafudrlar, yüksek gerilim cihazlarının hat arızaları, yıldırım düşmeleri ve kesici açması gibi manevralar sonucu meydana gelen aşırı ve zararlı çok yüksek gerilim şoklarının ve enerji iletim hatlarında meydana gelen yürüyen dalgaların tahrip etkisini önleyen cihazlardır
Parlayıcı, patlayıcı ve yanıcı maddelerin imal edildiği, işlendiği veya depolandığı yerler, yağ, boya ve diğer parlayıcı sıvıların bulunduğu binalar ile üzerinde direk veya sivri çıkıntılar yahut su depoları gibi yüksek yerler bulunan binalar yıldırıma karşı yürürlükteki yönetmelik ve şartnamelere göre yapılacak yıldırımlık tesisatı ile hava şartları ise uygun kapasitedeki parafudr ile korunur.
iki ayrı kaynağın (şebeke-jeneratör veya şebeke-şebeke gibi) güvenli bir şekilde ayrılması, kesintisiz çalışması için kullanılan işletme elemanı Enversör Şalterdir.
Elektrik iç tesisatı abonenin sayacının akım çıkış vidasından itibaren evin içine doğru olan tesistir.
Elektronların yönü -'den +'ya doğrudur.
Akımın yönü +'dan -'ye doğrudur.
Akımın yönü ile elektronların hareket yönü terstir.
Gerilim ile Akım DOĞRU orantılıdır Akım ile Direnç TERS orantılıdır.
Güç ile I, I2 DOĞRU orantılıdır.
Güç ile V, V2 DOĞRU orantılıdır.
Güç ile R-Direnç TERS orantılıdır.
Güç = P = V*I = I2*R = y
Güç birimi : Watt (W) Watt = VA = Joulesaniye
Direncin büyüklüğü; yapıldığı madde (özdirenç), uzunluk ve kesit alanına (kalınlık) bağlıdır.
Öz direnci büyüdükçe yalıtkanlık-direnç artar.
Tahta yalıtkan iken, ıslak tahta akımı iletir
Akümülatörler ve Kullanım Esasları
Akümülatörlerin kullanılması gerektiğinde bakım gerektirmeyen veya kuru tip aküler olması zorunludur.
Akülerin kapasiteleri, besledikleri tüketicilere işletmenin gereği olan süre kadar yetebilecek şekilde olmalıdır.
Kuru tip akülerin kullanıldığı yerlerde havalandırma için ek bir önlem alınmasına gerek yoktur ve ayrıca akü odası bulundurulması gerekmez.
Mevcut kurşun asit akümülatörlerin ömürleri tamamlandığında yerlerine bakım gerektirmeyen veya kuru tip aküler tesis edilmelidir.
Kurşun - asitli akümülatör odalarının özellikleri
Kurşun - asitli akümülatör odaları kuru havalı, serin, sarsıntısız olmalı ve olabildiğince sıcaklık değişmelerinin etkisinden uzak bulundurulmalıdır.
Kurşun - asitli akümülatör odaları olabildiğince don tehlikesinden uzak olmalı, ısıtma gereği duyulmamalıdır.
Kurşun - asitli akümülatör birimlerinin birbirinden farklı biçimde ısınmaları da önlenmelidir. Dışarıdan kolayca ulaşılabilen, örneğin insanların gelip geçtiği yollara açık olan akümülatör odalarının pencereleri sık örgülü tel kafes ya da telli camla korunmalıdır. Kurşun - asitli akümülatör odalarında kapılar ve pencereler dışarıya doğru açılmalıdır. Kapılar, pencere çerçeveleri, duvarlar, tavanlar akümülatör yerleştirilen döşeme ve düzlükler elektrolit etkisine karşı dayanıklı olmalıdır. Gerektiğinde bu etkiye karşı koruyucu boyalar kullanılmalıdır.
Kurşun - asitli akümülatör odalarındaki elektrik tesisleri için nemli ve benzeri yerlere ilişkin iletken, kablo ve elektrik işletme gereçleri kullanılmalıdır. Bu yerlerde akkor telli lamba ve su geçirmez tip armatür kullanılmalı, kıvılcım yapabilen kollektörlü vantilatörler kullanılmamalıdır.
Anahtar, priz vb. gibi işletme sırasında alevlenmeye sebep olabilecek, kıvılcım çıkaran elektrik araçları akümülatör odalarının dışarısına konulmalıdır.
Kurşun - asitli akümülatör odalarında amonyak gibi zararlı gazlar bulundurulmamalıdır. Kurşun - asitli akümülatör bataryası için gerekli gereçlerin konacağı bitişik bir bölme olmalı ve burada lavabo bulunmalıdır.
Akümülatörlerin bulunduğu yerler tercihen doğal havalandırmanın yeterli olabileceği biçimde yapılmalıdır.
Pencere, kapı vb. ile havalandırma için gerekli hava sağlanamazsa, akümülatör tesislerinin büyüklüğüne göre kıvılcım yapmayan vantilatör, havalandırma boruları ya da kanalları vb. gibi yapay havalandırma düzenleri kullanılmalıdır. Bu boru ve kanallar elektrolit etkisine karşı dayanıklı olmalı, duman bacalarına ya da ateşli (ocak, vb.) yerlere açık olmamalıdır.
Kibrit - çakmak dahil ateş yakılmamalıdır,
Kıvılcım çıkaracak aletler kullanılmamalıdır,
Cep telefonları kapatılmalıdır,
Asit veveya asitli suyla temas edildiğinde, hemen temas eden uzuvlar temiz su ile yıkanmalıdır,
İçeride birikmiş gaz varsa mahal hemen terk edilmelidir,
Genel ve özel iş güvenliği tavsiyelerine uyulmalıdır.
Yaklaşım Mesafeleri soruluyor
iÇizelge 5- Kava hattı iletkenlerinin en büyük salınımlı durumda yapılara olan en küçük yatay uzaklıkları ; Hattın izin verilen en yüksek sürekli işletme gerilimi Yatay uzaklık
Hattın izin verilen en yüksek sürekli işletme gerilimi kV | Yatay uzaklık m |
0-1 (1 dahil) | 1 |
1-36 (36 dahil) | 2 |
36-72,5 (72,5 dahil) | 3 |
72,5-170 (170 dahil) | 4 |
170-420 (420 dahil) | 5 |
Çizelge-7 Hava hattı iletkenlerinin ağaçlara olan en küçük yatay uzaklıkları
Hattın izin verilen en yüksek sürekli işletme gerilimi Yatay uzaklık
Hattın izin verilen en yüksek sürekli işletme gerilimi kV | Yatay uzaklık m |
0-1 (1 dahil) | 1 |
1-170 (170 hariç) | 2,5 |
170 | 3,0 |
170-420 (420 dahil) | 4,5 |
İletkenlerin üzerinden geçtiği yer | Hattın izin verilen en yüksek sürekli işletme gerilimi (kV) 0-1 (1 dahil) 1-17,5 36 72,5 170 420 En küçük düşey uzaklıklar (m) | |||||
Üzerinde trafik olmayan sular (suların en kabarık yüzeyine göre) | 4,5* | 5 | 5 | 5 | 6 | 8,5 |
Araç geçmesine elverişli çayır, tarla, otlak vb. | 5* | 6 | 6 | 6 | 7 | 9,5 |
Araç geçmesine elverişli köy |ve şehir içi yolları | 5,5* | 7 | 7 | 7 | 8 | 12 |
Şehirlerarası karayolları | 7 | 7 | 7 | 7 | 9 | 12 |
Ağaçlar | 1,5 | 2,5 | 2,5 | 3 | 3 | 5 |
Üzerine herkes tarafından çıkılabilen düz damlı yapılar | 2,5 | 3,5 | 3,5 | 4 | 5 | 8,7 |
Üzerine herkes tarafından çıkılmayan eğik damlı yapılar | 2 | 3 | 3 | 3,5 | 5 | 8,7 |
Elektrik hatları | 2 | 2 | 2 | 2 | 2,5 | 4,5 |
Petrol ve doğal gaz boru hatları | 9 | 9 | 9 | 9 | 9 | 9 |
Üzerinde trafik olan sular ve kanallar (bu uzaklıklar suların en kabarık düzeyinden geçebilecek taşıtların en yüksek noktasından ölçülecektir.) | 4,5 | 4,5 | 5 | 5 | 6 | 9 |
İletişim (haberleşme) hatları | 1 | 2,5 | 2,5 | 2,5 | 3,5 | 4,5 |
Elektriksiz demiryolları (ray demirinden ölçülecektir) | 7 | 7 | 7 | 7 | 8 | 10,5 |
Otoyollar | 14 | 14 | 14 | 14 | 14 | 14 |
**Genelde en küçük yada en büyük soruluyor
Kuvvetli akım tesislerinde Bakım- Onarım;
Mutlaka yazılı izin ve yönerge kullanılmalıdır.
İşi yapmakla görevlendirilen kimselerin yeterli teknik bilgi ve görgüsü varsa, kendisi ve yardımcıları için gerekli güvenlik önlemlerini kendi sorumluluğu altına alabilirse yazılı yönerge verilmeyebilir.
Tüm yüksek gerilimli kuvvetli akım tesislerinde teknik konulardan sorumlu elektrik mühendisiolmalıdır. 154 kV ve daha büyük kuvvetli akım tesislerinde(uzaktan kumanda edilen TM'ler hariç) işletme sorumlusu olarak en az bir elektrik mühendisi bulundurulmalıdır.
Kuvvetli akım tesislerinde Bakım - Onarımlarda izlenecek 5 adım;
Gerilimin kesilmesi,
Tekrar gerilim verilmesinin önlenmesi,
Çalışılacak yerde gerilim yokluğunun kontrolü,
Çalışılan bölüme yakın yerlerde, işletme esnasında gerilim altında bulunması gerekli başka bölümler varsa, bu bölümlerdeki gerilimli kısımlara dokunmayı önleyecek önlemler alınması,
Kısa devre etme ve topraklama
Bir elektrik enerji tesisinde, yukarıda belirtilen önlemler alınmadan hiçbir bakım ve onarım çalışması yapılmamalıdır.
Bu şarta rağmen tesisin yapılacak işler sırasında geriliminin kesilmesi imkansız ise, birisi işten sorumlu tutulan en az iki kişi görevlendirilmelidir.