Kalite: Bir ürün veya hizmetin belirlenen veya olabilecek ihtiyaçları karşılama kabiliyetine dayanan özelliklerin toplamıdır.
Kalite Yönetim Sistemi: Bir organizasyonu kalite bakımından idare ve kontrol için gerekli yönetim sistemidir.
Standardizasyon: Belirli bir faaliyetle ilgili olarak ekonomik fayda sağlamak üzere bütün ilgili tarafların yardım ve işbirliği ile belirli kurallar koyma ve bu kuralları uygulama işlemidir.
Standart: Standardizasyon çalışması sonucu ortaya çıkan belge, doküman veya eserdir.
ISO: Uluslararası Standardizasyon Teşkilatı - International Standardization Organization 1947 yılında Cenevre'de kuruldu.
ISO: teşkilat, madde, mamul, usul, hizmet ve deneylerle ilgili standartlar hazırlayıp, yayınlayankuruluştur.
ISO hazırlar yayımlar; her ülke kendi kurumlarınca inceler ve 3 sonuç olabilir;
Aynen kabul eder, aynı numarayı verir TS EN ISO 9001 gibi
Değişiklik-ekleme yaparak kabul eder genelde farklı numara verilir
III. Tamamen kendisi kendi ülkesi için ayrı bir standart belirleyip kullanabilir.
Dünyada Kalite çalışmaları ilk kez Japonya'da başladı. Türkiye'de bu işlerle ilgilenen kurum TSE'dir.
EN : Avrupa Normu - Avrupa Standardı
CE : Avrupaya Uygunluk £ Kaliteli
TS EN ISO 9001-2008: Kalite Yönetim Sistemi
TS EN ISO 14001-2005: Çevre Yönetim Sistemi
TS OHSAS 18001-2007: İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Yönetim Sistemi
TS 18002-2004: OHSAS 18001'in Uygulama Rehberi
*** OHSAS 18001 ISO standardı değildir.
Standartların yanındaki tarihler ilgili standardın son güncelleme tarihidir.
Standartların yenilenme - vizelenme süreleri TS EN ISO 9001 : 3 yıl TS EN ISO 14001: 3 yıl TS OHSAS 18001: 3 yıl
** Bu süreler yıllık denetimlerle karıştırılmamalıdır
Yönetim sistemleri için
18001 çalışan odaklıdır 14001 çevre odaklıdır 9001 müşteri odaklıdır
Yönetim Sistemi Modeli - Deming Çevrimi Deming Sarmalı Planla - Uygula - Kontrol Et - Önlem Al
kavramlarını içeren sürekli iyileştirme döngüsü (PUKO - PUKÖ) ile uygulanır.
Yönetim Sistemlerinin Ortak Özellikleri
Sürekli iyileştirme - gelişme - yenilik
Gönüllülük esası ile çalışanların katılımı
Odaklılık (Müşteri-Çevre-Çalışan)
Sistem yaklaşımı
Liderlik
Taraflarla işbirliği
Sürekli öğrenme - iyileştirme
Sürekli İyileştirme Döngüsü
İSG Politikası oluşturma (ilk adım)
Planlama
Uygulama, işletme
Kontrol ve düzeltici faaliyet
Yönetimin gözden geçirmesi (son adım)
** İçindeki gizli PUKO'ya dikkat ediniz
Sosyal, çevresel ve finansal riskleri yönetmek ,
Verimliliği artırmak
Maliyetleri düşürmek
Paydaşların memnuniyetini artırmak Marka ve itibarı korumak Sürekli gelişim sağlamak Yasal zorunluluklar
Denetimlerin türü, özellikleri ve kimler tarafından yapılacağı sorulabilir.
Taraf denetimleri: Kuruluş içi denetimdir.
Taraf denetimleri: Kuruluşun, işletmenin müşteri tarafından denetlenmesidir. Dış denetim
Taraf denetimleri: İşletmenin bağımsız bir kuruluş, organizasyon tarafından denetlenmesidir.
İç denetim, işletme içerisinden OHSAS 18001'de tecrübeli bir çalışan tarafından da (iç denetçi) yapılabilir. Yılda en az 1 kez yapılması tavsiye edilir. Genellikle dış denetimlerden önce ve belge alımından önce işletmeyi hazırlamak için yapılır.
Dış denetim (müşteri): Zorunlu olmayıp, müşterinin isteği ile işverenin izni ile müşterinin çalışanlarından birisi veya müşteri adına bir başka kurum-kişi tarafından yapılır, bağlayıcılığı yoktur, süresi yoktur.
Dış denetim (Akredite kuruluş): Zorunlu olup, yılda 1 kez yapılır. Bağlayıcıdır, belgenin iptaline kadar gidebilir.
Ülkemizde yönetim sistemleri belgelendirme şirketlerini yetkilendirme yetkisi Türk Akreditasyon Kurumu'na aittir.
OHSAS 18001; bir kuruluşun iş sağlığı ve güvenliği risklerini kontrol etmesi, performansının iyileştirilmesini sağlamak için gerekli yönetim sistemi şartlarını kapsar.
OHSAS 18001 kuruluşların ürün ve hizmetlerinin güvenliğinden çok çalışanın sağlığına ve işingüvenliğine yönelikbir standarttır.
TS OHSAS 18001 Yönetim sistemine göre tüm personelin görev ve yetkilerinin yazıldığı dokümanın ismi organizasyon şemasıdır.
TS OHSAS 18001 Yönetim sistemine göre Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olmadan gerçekleşen olaylara hasarsız olay denir. Ramak kala olayı ile karıştırmayınız.
Periyodik Durum Değerlendirmeleri yapılırken öncelik sıralaması
İSG. yönetim performansının genel yapısı işlerliği
Sistemin bileşenlerinin performansı
Denetleme bulguları
İç ve dış faktörler
Kapsam
Referans Yayınlar
Terimler ve Tarifler
İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Gereklilikleri *
Standardın uygulama maddesi 4. maddedir.
Genel Şart
İş Sağlığı ve Güvenliği Politikası
3 Planlama
Tehlike tanımlama, risk değerlendirme, kontrollerin belirlenmesi
Yasal ve diğer gereklilikler 4.3.. 3 Hedefler ve programlar
Uygulama ve Operasyon
Kaynaklar, görevler, sorumluluk, hesap verme ve yetki
Eğitim, bilinç ve yeterlilik
İletişim, katılım ve danışma
Dokümantasyon
Dokümanların kontrolü
İşletme kontrolü
Acil durum ve tepki
Kontrol
Performans ölçümü ve izleme
Uygunluğun değerlendirilmesi
Kazalar, olaylar, uygunsuzluklar, düzeltici faaliyet ve önleyici faaliyetler
Kayıtların kontrolü
İç denetleme
Yönetimin Gözden Geçirilmesi
*** Sürekli İyileştirme Döngüsünün OHSAS 18801'in içerisinde bulunduğuna dikkat ediniz.
Koyu yazılan yerleri sıraladığınızda Sürekli İyileştirme Döngüsü ve PUKO döngülerinin içinde aynen yer aldığını görebilirsiniz.***
Sınavda yapılan hangi işinişlerin PUKO yada Sürekli İyileştirme Döngüsünde hangi aşamaya girip-girmediği sorulabilir.
OHSAS 18001'e göre dokümanlar 1. ve 2. derece olmak üzere ikiye ayrılır.
Derece dokümanlar: Prosedürler
Derece dokümanlar: Talimatlar
Dış kaynaklı dokümanlar: Yasal mevzuat ve standartlar
Prosedürler sonucunda talimatlar hazırlanır.
Reaktif = Düzeltici = Kaza olduktan sonra yapılanlar Proaktif = Önleyici = Kaza olmasın (olmadan) diye yapılanlar
Tehlike: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelidir.
Tehlike tanımında, zarar verme olasılığı, potansiyeli, ihtimali, durumu, olan bulunur.
Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalidir. Yönetmelik tanımı
Risk tanımında; olasılık ve sonuçlarının şiddetinden, şiddetin derecesinden, ciddiyetin derecesinden, bulunur.
Risk değerlendirmesi: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmaların tümüdür.
Risk analizi, risk değerlendirmesinin bir parçasıdır. ***
Kabul edilebilir risk seviyesi: Yasal yükümlülüklere ve işyerinin önleme politikasına uygun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesidir
Önleme: İşyerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümüdür.
Ramak kala olay: İşyerinde meydana gelen; çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olduğu halde zarara uğratmayan olaydır.
*** Bu tanımların tamamı (fazlası ile) Risk Değerlendirme Yönetmeliğimizde mevcuttur.
*** OHSAS 18001'in temel felsefesi Risk Değerlendirmesidir.
Tehlike tanımlaması, Risk Analizi, Risk değerlendirme, Acil Durum Planı OHSAS 18001'in planlama adımında olur.
Planlama adımında önlem alma ve uygulama yoktur.
Planlama tüm çalışanları, stajyeri, ziyaretçiyi ve alt işveren çalışanını kapsar.
TS OHSAS 18001 Yönetim sistemine göre tüm personelin görev ve yetkilerinin yazıldığı dokümanın ismi organizasyon şemasıdır.
ISO 9000-ISO 14001-DHSAS 18001 ortak yanları nelerdir:
İş sağlığı ve güvenliği, Proses Güvenliği, çevre koruma, acil durum
İş Sağlığı ve Güvenliği Politikasının en önemli adımlarını
Yeterli kaynakları sağlamak
Politikanın amaçlarını belirlemek işletme içindeki herkesin bilgilendirilmesini sağlamak amacıyla prosedürler hazırlamak
Çalışanların katılımını sağlamak
Sürekli yarar-maliyet performans gelişimini sağlamak,
Periyodik Durum Değerlendirmeleri yapılırken öncelik sıralaması ne olmalıdır?
İSG. yönetim performansının genel yapısı işlerliği
Sistemin bileşenlerinin performansı
Denetleme bulguları
İç ve dış faktörler
Aşağıdakilerden hangisi iş sağlığı ve güvenliği performans ölçüm metodudur
Çalışma ortamlarının yasal mevzuatlara göre uygunluk testleri Çalışanların hareket biçim - tarzları Periyodik muayeneler
OHSAS Terim ve Tariflerinde yer almayan: Donanım tanımıdır.
Klavuz niteliği taşıyan ilk sağlık ve güvenlik standardı olan "BS 8800 Mesleki Sağlık ve Güvenlik Yönetim Sistem Rehberi" hangi Britanya Standartlar Enstitüsü yayımlanmıştır ILO OHS 2001 İSG Yönetim sistemidir.
Uluslar Arası Çalışma Örgütü(ILO)'ne göre iş kazası; belirli bir zarara ya da yaralanmaya neden olan beklenmeyen ve önceden planlanmamış bir olaydır.
Dünya Sağlık Örgütü-WHO'ne göre iş kazası önceden planlanmamış, çoğu kez kişisel yaralanmalara, makinaların, araç ve gereçlerin zarara uğraşmasına, üretimin bir süre durmasına yol açan bir olaydır.
Bizim mevzuatımızda iş kazları 5510 sayılı "Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu"13. Madde de tanımlıdır.
Meslek hastalıkları 5510 saylı yasanın 14. Maddesinde tanımlıdır.
Bir kaza-olay bu maddede yazılanlara uyuyor ise iş kazasıdır değilse değildir. Buraya dikkat her sınavda değişik olaylar verilip, iş kazası olup-olmadığı soruluyor.
Aşağıdaki hal ve durumlardan birinde meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradanbedenen ya da ruhenözre uğratan olay iş kazasıdır.
Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,
İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle, sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle,
Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,
Emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,
Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında,
Mevzuatımıza göre; sigortalıya bir şey olmamış isemakine veya işyerine gelen zararlı olaylar iş kazası SAYILMAZ.
Çalışan sigortalı değilse, iş kazası tutanağı TUTULMAZ, istatistik hesabına da katılmaz.
İş kazasında geçiçi işgöremezlik verilmesi için sigortalılık süresinin en az 1 gün olması gerekir
İş kazalarını bildirimi 2 yasada geçer;
5510 (SGK kanunu): 3 iş gününde SGK'ya 6331 (İSG yasası): 3 iş gününde SGK'ya
İş kazası veya meslek hastalığı sonucu işçi meslekte kazanma gücü kaybı oranına bakılmaksızın 10 yıllık (devlet 5 yıl) zaman aşımı süresi içerisinde işverene maddi ve manevi tazminat davası açabilir.
İSG belgelerinin işverence, en az saklanma süresi 15 yıl, en çok 40 yıldır. Bir işçi geçirdiği iş kazası sonucu işvereni Borçlar kanuna dayanarak maddimanevi tazminat davası açabilir
Maddi Tazminat 3 çeşittir;
Rücu Tazminatı,
İş Göremezlik Tazminatı,
Destekten yoksunluk Tazminatı.
Rücu davası: SGK tarafından işverene, kusuru oranında yapılan masraflar için açılır.
Destekten yoksunluk davası : Çalışanın eşi ve çocukları dahil, annesi-babası varsa destek olduğu arkadaşları varsa burs verdiği öğrenciler, açabilir.
İş göremezlik 2 çeşittir;
Geçici iş göremezlikdurumu tedavi süresince SGK'dan alınan paradır.
Yatarak tedavide günlük ücretin 12'si ödenir.
Ayakta-evde tedavide günlük ücretin 23'ü ödenir.
Sürekli iş göremezlikdurumu, meslekte kazanım kayıp oranı (özür oranı diye bilinir) enaz %10 olması durumunda bağlanır.
Meslekte kazanım kayıp oranına göre haklar;
%10 - %40 : Sürekli iş göremezlik parası-maaşı ile birlikte alır.
Bakıma muhtaç değil ise alacağı para ücreti*%70*özür oranı ile hesaplanır Bakıma muhtaç ise alacağı para ücreti*%100*özür oranı ile hesaplanır.
Devlette %4 özel sektörde %3 kontenjan var 50 den fazla çalışanı olanlarda (eski hükümlü kontenjanı özelde 0 devlette %2)
İş kazası sonucunda vücut bütünlüğü kısmen bozulan (yaralanan) veya tamamen bozulan (ölen) işçinin yakınları işverenden ihbar tazminatı talep edemez
16. Uluslararası Çalışma İstatistikçileri Konferansında (1998-Cenevre) alınan ilke kararına göre iş kazası istatistiklerinde aşağıdaki terimler göz önüne alınacaktır.
Mesleki kaza,
Mesleki yaralanma,
İş göremezlik.
Konferansta alınan ilke kararına göre; iş gün kaybına neden olan aşağıdaki mesleki yaralanma olayları dikkate alınacaktır;
Toplam olay sayısı,
Ölümlü olaylar sayısı,
Ölümlü olmayan olaylar sayısı,
Geçici iş göremezlikolayları sayısı.
İstatistiksel olarak ilk olarak iş kazalarını araştırıp, piramit halinde sınıflandıran Heinrich'dir. Kendi adı ile anılan birde kaza istatistik piramidi vardır.
300 ramak kala 30 hafif yaralanma
ciddi yaralanma-ölüm
Başka önemli piramitlerde mevcuttur, istenir ise diğerleri de okunabilir.
Günümüzde en çok kullanılan ve kabul gören ise Bird piramididir.
600 ramak kala 30 maddi hasar 10 hafif yaralanma
Ciddi yaralanma-ölüm
16. Uluslararası Çalışma İstatistikçileri Konferansında (ICLS) aşağıdaki iş kazası oranlarının hesaplanması karara bağlanmıştır;
Kaza sıklık oranı (Accident Frequency Rate),
Kaza ağırlık oranı (Accident Severity Rate),
Kaza olabilirlik oranı (Accident Insidence Rate).
İstatistiklerde 1 yıl 300 iş günü alınır.
İstatistiklerde aksi belirtilmedikçe 1 günde 7.5 saat çalışıldığı kabul edilir.
Ara dinlenme öğle tatili (yemek molası)
4 saate kadar işlerde ara dinlenme 15 dak.
7,5saate kadar işlerde ara dinlenme 30 dak.
7,5saatten fazla işlerde ara dinlenme 60 dak.
Kaza sayısı*1.000.000
Iş kazası sıklık oranı = Fiili Çalışma saati
Kayıp iş günü sayısı*1.000
Is kazası ağırlık oranı = Fiili Çalışma saati
Kaza sayısı*100.000
Kaza olabilirlik oranı: Top.işçi sayısı
İş kazası sıklık hızı :Bir işyerinde iş kazası görülme olasılığını belirten değer Fiili çalışma saati:
Çalışılması gereken saat - kaybedilen toplam saat
Kaybedilen toplam saate; yıllık izinler, işe gelmeme, hastalık ve kazalar için geçen süreler dahil edilir.
Ölümlü iş kazası veya sürekli iş göremezlik varsa kayıp gün sayısına 7500 gün eklenecektir.
Geçici iş göremezlik durumlarından; 1 günden az süren durumlar dikkate alınmayacaktır.
Proaktif yaklaşım sergilenmelidir.
Proaktif = Önleyici = Kaza olmadan-kaza olmasın diye yapılan çalışmalar Reaktif = Düzeltici = Kaza olduktan sonra yapılanlar
İş kazalarının maliyetleri ikiye ayrılır;
y Görünür maliyetler,
Tıbbi maliyetler, tazminat maliyetleri, sigortaya ödenenler,., y Görünmeyen maliyetler
İş günü-iş gücü kaybı, mahkeme masrafları, fazla mesai, verimin düşme maliyeti, geçici işçi eğitim maliyeti, ...
Sektörel bazda en çok iş kazası yaşanan sektörler (2012 SGK istatistiklerine göre);
İnşaat,
Maden,
Metal
Ölümlü iş kazalarında sektörel bazda sıralama;
İnşaat
Maden,
Metal
2012 yılında 744 sigortalı iş kazaları sonucu hayatını kaybetti.
2011 yılında 1700 sigortalı iş kazaları sonucu hayatını kaybetti
2012 yılında 74.871 iş kazası yaşandı
2011 yılında 69.267 iş kazası yaşandı
Makinelerin sebep olduğu kazalar,
Düşen bir cismin çarpıp devirmesi,
Kişilerin yüksek bir yerden düşmesi,
İş kazalarında zarar en çok el ve parmaklarda meydana geliyor.
İstatistiklere göre; iş kazaları en çok çalışmanın 1. saatinde ondan sonra da son saatinde yaşanmaktadır.
Bakım-onarım çalışmalarında ise kazalar en çok bakım-onarıma başlamadan ve daha sonra da bakım-onarım bittikten sonra yaşanmaktadır.
Meslek hastalıklarının %62'si silikoz Domino Teorisi - Kaza Zinciri Teorisi
Belirtilen 5 nedenin peş peşe gerçekleşmesine kaza zinciri adı verilir.
Domino teorisinin temelinde bu 5 neden olmadan kaza olmaz anlayışı vardır.
İSG uzmanlarının hedefi-görevi 3. Dominoyu güvene almaktır. Çünkü; 1. ve 2. Unsur İSG uzmanlarının elinde değildir.
Çalışanların yaşadığı çevreyi, ailelerini ve doğayı kontrol edemeyiz-değiştiremeyiz.
Kişisel kusurlar azaltılabilir ama %100 engellenemez.
Domino teorisine göre; Tek basına tehlikeli hareket yada tehlikeli durum kazaya sebep olmaz. Kaza olması için güvensiz durum ve güvensiz hareket bir arada olmalıdır (ateş-barut gibi)
Tehlikeli (güvensiz) hareket: Çalışanların sebep olduğu, yaptığı yada yapmadıklarıdır.
Baret takmama, yüksek hızda-aceleci-dikkatsiz çalışma, etiketlenmemiş kimyasal madde kullanma, makine koruyucuyu çıkartma,
Tehlikeli (güvensiz) durum: Çalışanın dışında makine-ekipmandan, iş temposundan, iş organizasyonundan kaynaklananlardır. Kısaca işçiye bağlı olmayan her şey
Güvensiz KKD, yetersiz ara dinlenme, işaretlemelerin olmaması - eksik-yetersiz olması, yetersiz aydınlatma, makine koruyucu olmaması-yetersiz-bakımsız olması, etiketlenmemiş kimyasal madde,..
** Sınavda Tehlikeli hareket-durum sorusu mutlaka çıkar dikkat ediniz, yükleme bakınız
Çok daha fazla kaza oluşum teorileri vardır;
İnsan Faktörleri Teorisi,
Kaza-Olay Kuramı,
Tek Faktör teoremi,
Enerji Teoremi,
Kombinasyon Kuramı,
Sistem kuramı,
Epidemiyoloji Kuramı, en bilinenleridir.
İnsan Faktörleri Teorisi
Bu teorem kazaları eninde sonunda insan hatasından kaynaklanan olaylar zincirine bağlar. Teori insan hatasına yol açan 3 önemli faktörü içerir;
Aşırı yükleme,
Uygun olmayan tepkiUyumsuzluk,
Yerinde olmayan faaliyeteylem.
Bu teori insan faktörleri teorisinin genişletilmiş bir halidir. Ek olarak; ergonomik yetersizlikleri, hata yapma kararı ve sistem hataları gibi yeni elemanları ortaya çıkarır.
Teori bir kazanın oluşabileceği herhangi bir durumu, üç parçadan oluşan bir sistem olarak görür: İnsan, makine ve çevre.
Bir tek teorinin tek başına bütün hadiseleri açıklayamayacağını savunur. Teoriye göre kazaların gerçek sebebi iki veya daha fazla modelin kombinasyonu ile elde edilebilir.
Teori, çevre faktörleri ve hastalık arasındaki ilişkiyi belirleme ve çalışma için kullanılan modellerin, çevre faktörleri ile kazalar arasındaki sebepsel ilişkinin açıklanmasında da kullanılabileceğini savunur.
Bu teori, bir kazanın tek bir nedeninin sonucu olarak ortaya çıktığını ileri süren görüşten doğar. Eğer bu tek neden taşınabilir ve ortadan kaldırılabilir ise kaza tekrar etmeyecektir. Bu teori genellikle temel sağlık ve güvenlik eğitimi almış kişilerce kabul edilmemektedir.
Bu teoriye göre (William Haddon tarafından ortaya atılmıştır) kazalar daha çok muhtemelen enerji transferinde yada enerji transferi esnasında meydana gelir. Bu enerji boşalmasının oranı önemlidir çünkü enerji boşalması ne kadar büyükse, hasar potansiyeli de o kadar büyüktür. Tehlikelerin tanınmasında bu kavram çok sınırlandırılmış ve bu haliyle tek etken teorisine benzemektedir. Tek faktör teorisinden farklı olarak enerji boşalması önemlidir.